نظام چند نرخی ارز، که هدف اولیه‌اش حمایت از اقشار ضعیف و تأمین کالاهای اساسی بود، در عمل به بستری برای سوءاستفاده و ایجاد رانت تبدیل شده است. این ساختار، به جای حمایت واقعی از تولید داخلی، دسترسی راحت‌تری را برای واردکنندگان کالاهای غیرضروری فراهم کرده و فشار مضاعفی بر دوش تولیدکنندگان گذاشته است.

در شرایط کنونی اقتصاد کشور، یکی از چالش‌های اساسی، سیاست ارزپاشی برای واردات کالاهای مختلف است که نه تنها منابع ارزی را هدر می‌دهد، بلکه به تولیدکنندگان داخلی نیز آسیب می‌زند. وجود ارز چندنرخی در اقتصاد، علاوه بر ایجاد فرصت برای فساد، تعادل بازار را به هم می‌زند و رقابت سالم را از بین می‌برد. در این میان، راهکار اساسی برای اصلاح این روند، حرکت به سمت ارز تک‌نرخی و حمایت جدی از تولید داخلی است.

در سیستم تک نرخی امکان انحراف منابع به حداقل می‌رسد

ولی‌اله بیاتی، سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس شورای اسلامی، در گفتگویی به بررسی این مسئله پرداخت و تأکید کرد که وجود نرخ‌های مختلف ارزی، عملاً باعث کاهش رقابت‌پذیری تولیدکنندگان و افزایش هزینه‌های آن‌ها می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: حرکت به سمت نظام تک‌نرخی ارز می‌تواند بسیاری از این مشکلات را برطرف کند. در چنین سیستمی، ارز با یک نرخ واحد عرضه می‌شود و امکان انحراف منابع به حداقل می‌رسد. با این حال، موفقیت این رویکرد نیازمند نظارت دقیق بر بازار است؛ خصوصاً در حوزه کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی که باید در دسترس اقشار مختلف جامعه قرار گیرد. تک‌نرخی شدن ارز، اگر همراه با نظارت و شفافیت باشد، می‌تواند به کاهش تقلب و سوءاستفاده در بازار ارز کمک کند و منابع ارزی کشور را به شکلی هدفمندتر تخصیص دهد.

وی خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از مزایای ارز تک نرخی، کاهش وابستگی اقتصاد به کالاهای وارداتی و جلوگیری از یارانه غیرمستقیم به کالاهای خارجی است. وقتی که نرخ ارز چندگانه وجود دارد، کشور عملاً با ارائه ارز ارزان قیمت، بستر را برای ورود کالاهای خارجی فراهم می‌کند که این امر به ضرر تولید داخلی تمام می‌شود. تولیدکنندگان داخلی قادر نیستند با قیمت‌های یارانه‌ای کالاهای وارداتی رقابت کنند و در نتیجه، صنعت داخلی آسیب می‌بیند. این در حالی است که با تک‌نرخی شدن ارز و حذف یارانه غیرمستقیم به کالاهای خارجی، شرایط برای رقابت تولیدکنندگان داخلی بهبود می‌یابد و اشتغال‌زایی و تقویت تولید ملی حاصل می‌شود.

عدم ثبات و اعتماد به سیاست‌های دولت در سیستم چند نرخی

وی ادامه می‌دهد: تولیدکنندگان نیز در شرایط چند نرخی ارز با چالش‌های جدی مواجه‌اند. دریافت ارز دولتی برای خرید مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز تولید، تعهدی برای تولیدکننده ایجاد می‌کند تا محصول نهایی خود را با قیمتی مشخص به فروش برساند. اما با تغییرات مداوم نرخ ارز در زمان تسویه حساب، سودآوری این تولیدکنندگان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این مسئله به‌ویژه زمانی حادتر می‌شود که تولیدکنندگان مجبور به تحمل صف‌های طولانی برای تخصیص ارز می‌شوند که این فرآیند طولانی و بی‌ثبات، چرخه تولید را کند می‌کند و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را مختل می‌سازد.

سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از مشکلاتی که تولیدکنندگان در این سیستم چند نرخی با آن مواجه‌اند، عدم ثبات و اعتماد به سیاست‌های دولت است. تولیدکنندگان نمی‌توانند بر برنامه‌های دولت برای تخصیص ارز حساب باز کنند و همین امر باعث می‌شود که سرمایه‌گذاری در این بخش دشوارتر و پرریسک‌تر شود. دولت در برخی مواقع تعهدات خود را به موقع انجام نمی‌دهد و حتی گاهی با تأخیرهای طولانی، تولیدکنندگان را به سمت زیان سوق می‌دهد. این بی‌ثباتی و عدم شفافیت در تخصیص ارز به معنی فشار بیشتری بر تولیدکنندگان است که می‌تواند در نهایت به تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی منجر شود.

نماینده مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: بنابراین، تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند به عنوان راهکاری موثر برای حل این مشکلات در نظر گرفته شود. البته این امر تنها در صورتی می‌تواند موفق باشد که نظارت دقیق و مستمر بر بازار برقرار شود و تخصیص ارز به کالاهای اساسی و دارو به درستی انجام شود. به این ترتیب، با حذف نظام چند نرخی، امکان تقلب و سوءاستفاده به حداقل می‌رسد و ثبات بیشتری در بازار به وجود می‌آید که به نفع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خواهد بود.

از دست رفتن توانایی بقای تولید کننده در رقابت با محصولات وارداتی

در همین راستا با سید ابوالحسن مصطفوی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز گفتگویی داشتیم. وی بر اهمیت حرکت به سمت ارز تک‌نرخی تأکید کرد و بیان داشت که این سیاست می‌تواند به بهبود وضعیت تولید داخلی و کاهش فساد ناشی از ارز چندنرخی کمک کند.

مصطفوی در ادامه خاطرنشان می‌کند: واردات با ارز ارزان‌قیمت که از طریق ارز چندنرخی صورت می‌گیرد، نه تنها فرصت‌های ناعادلانه‌ای برای سودجویان ایجاد می‌کند، بلکه باعث می‌شود تولیدکنندگان داخلی با مشکلات عدیده‌ای مواجه شوند و در رقابت با محصولات وارداتی ارزان، توانایی بقای خود را از دست دهند. در این شرایط، راهکاری که می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کند، حرکت به سمت ارز تک‌نرخی و حمایت واقعی از تولید داخلی است.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس خاطرنشان می‌کند: ارز تک‌نرخی نه تنها به کاهش فسادهای ناشی از تفاوت نرخ ارز کمک می‌کند، بلکه باعث ایجاد شفافیت بیشتر در بازار و رقابت عادلانه‌تر بین تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان می‌شود. یکی از مهم‌ترین مشکلات در نظام چندنرخی ارز، تخصیص ارز دولتی به واردکنندگان است که با قیمت‌های پایین‌تر کالاهایی را وارد کشور می‌کنند، در حالی که تولیدکنندگان داخلی مجبور به تأمین نیازهای تولید خود با ارز آزاد و گران‌قیمت هستند. این تفاوت قیمت به شدت توان رقابت تولیدکنندگان داخلی را کاهش می‌دهد و آن‌ها را در برابر محصولات وارداتی تضعیف می‌کند. به همین دلیل، ارز تک‌نرخی می‌تواند بستری فراهم کند که در آن، هم تولیدکنندگان داخلی و هم واردکنندگان در شرایط یکسان و عادلانه‌تری فعالیت کنند.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس خاطرنشان می‌کند: بسیاری از محصولاتی که هم‌اکنون برای واردات آن‌ها ارز تخصیص می‌دهیم و هزینه‌های بالایی به اقتصاد تحمیل می‌شود، می‌توانند با حمایت از دانش‌بنیان‌ها و تولیدکنندگان داخلی در کشور تولید شوند. این امر نه تنها به معنای کاهش وابستگی به واردات و صرفه‌جویی در منابع ارزی است، بلکه به ایجاد اشتغال و توسعه فناوری‌های نوین نیز کمک می‌کند. به عنوان نمونه، در بازدیدی که از یک مجموعه تولیدکننده بخاری هوشمند داشتم، مشاهده کردم که تمام قطعات این محصول به‌طور کامل در داخل کشور تولید می‌شود و نیاز به واردات قطعات خارجی وجود ندارد. این نشان می‌دهد که اگر از شرکت‌های دانش‌بنیان به درستی حمایت شود، توانایی تولید محصولات پیچیده و نوآورانه را دارند و می‌توانند به جایگزین مناسبی برای واردات تبدیل شوند.

وی ادامه می‌دهد: در زمینه محصولات کشاورزی نیز، اختصاص ارز به واردات کالاهایی که خود کشور توان تولید آن‌ها را دارد، به هدر رفتن منابع و ضربه به تولیدکنندگان داخلی منجر می‌شود. به عنوان مثال، ما ارز زیادی را به واردات محصولاتی مانند برنج اختصاص می‌دهیم، در حالی که تولیدکنندگان داخلی می‌توانند با حمایت‌های مناسب نیاز داخلی را تأمین کنند. همچنین محصولات کشاورزی فراوانی در کشور وجود دارند که با فرآوری صحیح و ایجاد ارزش افزوده، می‌توانند به محصولات صادراتی با درآمد ارزی تبدیل شوند. به عنوان مثال، محصولاتی مانند سیب‌زمینی و سیب به وفور در کشور تولید می‌شوند، اما به دلیل عدم فرآوری مناسب، یا خراب می‌شوند و یا با قیمت پایین به فروش می‌رسند. اگر این محصولات به‌درستی فرآوری شوند، ماندگاری بیشتری خواهند داشت، تنوع محصول افزایش می‌یابد و امکان صادرات به بازارهای بین‌المللی فراهم می‌شود.